Colle de Pâte Workshop
Vrijdag 20 en zaterdag 21 mei was het zover; als deelnemer van de tweede groep volgde ik de workshop ‘colle de pâte’. Wat een leuk initiatief! Twee dagen lang vulde Zoé Sallin – vijfdejaars studente aan het École de condé in Parijs – een vol programma over de Franse methode van lijm-stijfsel bedoeken, wat een fijne afwisseling was tussen leren, luisteren en doen.
Door: Jolijn Schilder
Dag 1
Ons groepje van zeven deelnemers was heel divers, van de jongste bedienden tot ervaren restauratoren. Al snel bleek dat de groep vooral geïnteresseerd was in de bedoekingsmethode als historische techniek. Desalniettemin is de methode die Zoé ons bijbracht de manier waarop tegenwoordig wordt gewerkt en zoals het haar is geleerd tijdens de opleiding in Frankrijk. Na een voorstelrondje kregen we de nodige informatie over mengsels van bloem, lijm, water en honing. Niet veel later stonden we nauwkeurig te meten, te wegen, te mixen en te koken. Ons papje moest zo’n 5 uur au bain-marie verhit worden. Tot zover had het veel weg van een kookcursus, maar al snel kwamen de schilderijen in beeld.
Dummy schilderijen
Speciaal voor de Colle de Pâte workshop had Zoé de nodige voorbereidingen getroffen aan twee ‘dummy’ schilderijen, die afgespannen en ingeplakt op een tafel waren. Met twee verschillende ‘cartonnages’ konden we voor- en nadelen goed vergelijken. Vervolgens werden we flink aan het werk gezet. Beide doeken moesten van de tafel losgesneden, omgekeerd en (face down) weer vastgeplakt worden, waarna we een eerste laag lijm en een dun doek aanbrachten. Het is gebruikelijk dat er tijdens één behandeling twee steundoeken worden aangebracht: een eerste dun, open gewoven (kaas)doek; en na enige droogtijd een tweede, steviger doek.
Met dank aan de eerste groep workshoppers hadden wij een perfecte lijm van een week oud om het eerste dunne doek mee aan te brengen. Esthers alarm herinnerde ons gedurende de dag om de twintig minuten aan het roeren in ons papje op het vuur, waardoor we de dag eindigden met onze eigen pot lijm-stijfsel. Na het oefenen met verschillende papieren voor de facings en het zeven van de stijfsel, sloten we een dag vol indrukken af.
Het aanmaken en mixen van onze lijm-stijfsel
Het inplakken van een dummy schilderij - group effort!
Dag 2
De eerste bedoeking
Zaterdagochtend gingen we met nieuwe energie van start. Na een theoretische uitleg en een paar oefenrondjes startten we met het bedoeken van het eerste schilderij. De cartonnages die we eerder hadden aangebracht, en nu het aanbrengen van de lijm op het originele doek én bedoekingsdoek, riep ook vragen op. Is er écht zoveel lijm nodig en worden de schilderijen zo lang blootgesteld aan vocht? Onze eerste bedoeking verdween naar de low-pressure tafel waar nog enige uren vocht werd onttrokken. We leerden dat een schilderij zo’n 15 dagen moet drogen voor de cartonnage verwijderd kan worden, en tot wel 6 maanden voor de bedoeking door- en door droog is.
De tweede bedoeking
Na een heerlijke lunch in het zonnetje stond de tweede bedoeking op het programma; een (reversed) mixed lining. De voordelen van een lijm/stijfselbedoeking gecombineerd met de voordelen van een was-harsbedoeking… door het beide te doen. Zoé lichtte het wederom theoretisch toe. De eerste twee dunne doeken, aangebracht met dikke lagen lijm, zouden het indringen van was-harsspecie in de verflagen voorkomen. Over de twee dunne doeken wordt dan een steviger doek aangebracht, dat wordt geïmpregneerd met was-hars. Strijken dus! Deze mixed linings worden vooral toegepast op schilderijen die in niet-geklimatiseerde ruimten hangen, om zo de traditionele lijmbedoeking minder gevoelig te maken voor aantasting in een vochtig, slecht klimaat.
Kritische blik
Na de achterzijde van het schilderij goed te hebben afgewerkt en een kritische blik op ons eigen werk te hebben geworpen, rezen er weer vragen. Want hoe onderscheid je zo’n mixed lining nu van een ‘normaal’ was-harsbedoekt schilderij? En kun je weten of de lijmdoublering en wasdoublering tijdens dezelfde behandeling zijn uitgevoerd, of dat hier jaren tussen heeft gezeten? Tot een pasklaar antwoord kwamen we niet. Wellicht was dat ook de kracht van de workshop! We hebben veel geleerd, gezien en gedaan. Zijn tot nieuwe inzichten gekomen, maar ook geprikkeld om verder te denken en onze opgedane kennis te relateren aan schilderijen die ons voorbijkomen.
Grote dank aan Zoé Sallin voor de workshop, aan Marjan de Visser voor het beschikbaar stellen van haar atelier en natuurlijk de werkgroep voor de organisatie!
Resultaat na het aanbrengen van een eerste kaasdoek
Moment van de waarheid; de eerste bedoeking
Instrijken van het was-harsmengsel voor de (reversed) mixed-lining
Het resultaat van de Colle de Pâte Workshop bedoeking
Geïnteresseerd geworden in de werkgroep schilderijen? Kijk op https://www.restauratoren.nl/werkgroepen/werkgroep-schilderijen/