Drie grafkisten uit een familiekapel op de begraafplaats in Heemstede
Vrijdag 17 december 2021 heeft er een werkbezoek plaatsgevonden in het restauratieatelier van Inske Immink in Heemstede. Dit was alweer de derde bijeenkomst dit jaar van de Werkgroep Meubelrestauratoren
In het atelier van Inske Immink in Haarlem.
De drie grafkisten
Dit keer ging het om drie opmerkelijke objecten, namelijk drie grafkisten.
De kisten zijn afkomstig uit de grafkapel van de familie Van Vollenhoven, gesitueerd op de algemene begraafplaats te Heemstede. De grafkapel is in 2021 geheel gerestaureerd waarna nu de kisten volgen die na restauratie zullen worden teruggeplaatst in de kelder van de kapel.
Voorafgaand aan de restauratie
Voordat het onderzoek en de restauratie aan de kisten kon beginnen moesten eerst de stoffelijke resten gescheiden worden van de kisten. Dit gebeurde op de begraafplaats. Twee van de drie kisten hadden een zinken binnenkist. Deze konden zo uit de houten buitenkist getild worden en tijdelijk teruggeplaatst in de kapel. De oudst begravene (1874) lag niet in een zinken binnenkist. Deze is voorzichtig in een tijdelijke kist gelegd en tijdelijk teruggeplaatst in de kapel.
Korte geschiedenis
De familie Van Vollenhoven verdiende haar geld met het brouwen van bier. Jan Messchert van Vollenhoven kocht in 1791 de Amsterdamse brouwerij ‘De Gekroonde Valk’, die in 1733 was opgericht door Jan van den Bosch. Van Vollenhoven had geen verstand van bierbrouwen. Hij kocht het bedrijf vooral als investering en als middel om in het Amsterdamse patriciaat binnen te komen. Het geld was afkomstig van zijn zeer welgestelde vrouw, de Amsterdamse koopmansdochter Elisabeth van der Poorten. In 1805 ging de zaak over aan Joshua en Antoni Jan van Vollenhoven (1784-1826). Beide stierven jong en de oudste zoon van Antoni Jan, Willem Cornelis, zette vanaf 1832 het bedrijf voort tot aan zijn dood in 1874. Enkele jaren na de dood van Willem kreeg zijn zoon Maurits op jonge leeftijd zeggenschap over het bedrijf. Maar hij had een slechte gezondheid en leidde aan tuberculose. Hij wist dat hij niet meer lang zou leven en besloot een mooie grafkapel te laten bouwen in Neo Classicistische stijl, voor zijn eigen laatste rustplaats. Hij stierf in 1885 op 24 jarige leeftijd en liet een vrouw (Jkvr. Maria van Vollenhoven – Van de Poll) en een tweejarige zoon achter. Zijn 11 jaar eerder overleden vader werd ook in de grafkapel geplaatst. Veel later, in 1928, overleed zijn vrouw, die als derde en laatste in de kapel is bijgezet.
Voor een uitgebreide versie van de historie verwijs ik naar het artikel van Marc de Bruijn in het Historische tijdschrift de Heerlijkheden https://hvhb.nl/de-tempel-van-de-herfstlaan-hh-166-2015-2/?searchwp=vollenhoven.
Het familiegraf
Conditie
De drie kisten hebben decennia lang in een zeer vochtige niet goed geventileerde grafkelder gestaan. Ook stonden de kisten heel dicht tegen de muur. Dit heeft de kisten erg aangetast. Met name aan de muurzijde. Bruinrot heeft heeft het ( vaak 2 duims dikke) eikenhout op meerdere plekken intern verzwakt. En op het oppervlak stonden schimmels in vele felle kleuren. Door het vocht is ook het metalen beslag ernstig gecorrodeerd, evenals de ijzeren nagels die in de constructie gebruikt zijn. De zwarte kist (de oudste, 1874) is er het slechtst aan toe. Is deze kist eerder begraven geweest, voordat hij in de kapel geplaatst werd?? De bodem lag er geheel uit. De brede plint om de kist lijkt er op later datum omheen getimmerd te zijn, als redding om het geheel bij elkaar te houden.
Verder zijn de kisten in het verleden ooit eens opnieuw afgewerkt. Dit is vermoedelijk in situ gebeurd in de grafkelder. De lak is slordig en druiperig aangebracht. Hij is gesausd over het beslag en messing naamplaten op de kisten. 
Vraagstukken
Eigenlijk zijn er 3 basale vraagstukken bij deze restauratie.
Hoe maken we weer een stabiel geheel van de constructief zwaar aangetaste zwarte kist van Willem?
Hoe verwijderen we de schimmels op de kisten en wat doen we met de oorspronkelijke afwerking en de later slordig aangebrachte laklaag?
Hoe stoppen we het corrosieproces op het metaal beslag en hoe ver gaan we in het schoonmaken en toonbaar maken van het beslag?
Dankbare inbreng van collega’s
Het mooie van dergelijke bijeenkomsten is dat je met zoveel specialisten bij elkaar tot zoveel verschillende inzichten komt! Op alle vlakken.
De constructieve oplossing voor de oudste kist blijkt toch een intern stalen skelet te zijn. Hoe dit er precies uit komt te zien is door de verschillende invalshoeken die tijdens de bijeenkomst naar voren kwamen nog tot perfectie bijgeschaafd. HB-er Annemieke Heuft heeft een mooie bijdrage geleverd voor het consolideren van de fragiel zwarte olieverf op de oudste kist. Het ontroesten en reinigen van het beslag is ook besproken. Evenals het impregneren van de door bruinrot aangetaste delen.
Daarnaast was de inbreng van Erik Turkenburg ook heel leuk, omdat hij veel weet over grafkisten, beslag op grafkisten en de staat van grafkisten als ze enkele tot tientallen jaren begraven zijn geweest. Dit gaf de theorie dat de oudste kist eerst 11 jaar begraven is geweest voordat hij in de kelder werd bijgezet, meer aannemelijkheid.
Al met al een zeer geslaagde bijeenkomst, voor dit niet alledaagse unieke restauratieproject.
Aanwezigen collega’s
Pol Bruijs (bestuurslid werkgroep meubelrestauratie)
Han Jacobs
Annemieke Heuft
Bob Fernhout
Marc de Bruijn (namens de Historische vereniging Heemstede Bennebroek)
Erik Turkenburg
Arian de Goede
Frank van der Lubbe
Ramses Hertman
Anne Bal (stagiair)
Inske Immink