Dubbel Atelier bezoek
Op Maandag 13 maart 2023 kwamen we met een aantal geïnteresseerde collega’s samen in het atelier van Brigitte Taal aan de Gevers Deynootstraat op Scheveningen en het Restauratieatelier van Marjan de Visser in de stationsbuurt.
Aanleiding van het bezoek is de restauratie van een uitzonderlijk mooie trofeeën lijst behorende bij een schilderij van Michiel de Ruyter door Ferdinand Bol uit het MuZEEum in Vlissingen. Het schilderij is een pendant van het portret van Anna van Gelder, de derde vrouw van Michiel de Ruyter. Dit schilderij is gelijst in een prachtige festoenlijst die in Amsterdam door Eric Bernhard en Renzo Meurs gerestaureerd wordt.
De schilderijen van Michiel en Anna worden gerestaureerd in het Restauratieatelier door Marjan de Visser en Ronald Lutz in Den Haag. Hierdoor was het mogelijk om op dezelfde dag ook de schilderijen te bekijken. Brigitte werkt samen met Boudewien Westra (restaurator meubelen- en decoratieve objecten) en Josien van der Werf (schilderijen- en lijsten restaurator)
Nadat de thee en koffie zijn ingeschonken geeft Boudewien een overzicht van de historische context en herkomst van het schilderij en de lijst. We worden gevraagd om mee te denken over een aantal vragen bijvoorbeeld of de lijst en het schilderij bij elkaar horen en welke eerdere werkzaamheden er mogelijk hebben plaatsgevonden. Zo is er later een binnenlijst toegevoegd omdat de lijst in de breedte te groot was voor het schilderij.
Ook zijn het wapen en de kroon vermoedelijk van een andere datum dan de lijst. Michiel kreeg pas later de eretitel Hertog met bijhorende Hertogskroon in zijn wapen. Waarschijnlijk werd deze pas later toegevoegd aan de lijst door zijn zoon Engel de Ruyter. Er wordt tegelijkertijd materiaal technisch onderzoek gedaan naar de lijst door het RCE en het wachten is op de resultaten van het monsteronderzoek.
Brigitte geeft hierna uitleg over de behandeling van de houtconstructie en de keuzes die hierin zijn gemaakt. Een deel van de lindehouten constructie is helaas, zoals te verwachten, ernstig door houtworm aangetast. Gekozen is om sommige eerdere restauraties te behouden omdat ze bij verwijderen te veel schade zouden opleveren.
Ontbrekende delen die de leesbaarheid van de lijst te veel verstoren, zoals bijvoorbeeld de handvatten van het zwaard, zijn aangeheeld in naaldhout.
Er zijn verschillende verguldingstechnieken op de lijst aangetroffen. Tot slot vertelt Josien over de bijzondere lijmvergulding die aangetroffen is op deze lijst. Een bijzonder zeldzame techniek waarbij het bladgoud direct op een dikke laag dierlijke lijm werd aangebracht. Deze techniek werd enkel toegepast tussen 1640-1660 (H. Baija, Arts Matters, Original Gilding on Auricular Frames). Op de delen die op deze manier zijn verguld werd ook de meeste schade aangetroffen in de vorm van opstaand craquelé. Op andere delen werd direct op het hout een olievergulding aangebracht.
Opstaande lijm schollen zijn geconsolideerd en vlak gelegd met een warme dunne steurlijm.
Storende bronsverf retouches zijn verwijderd met evalon en aceton en/of aceton gel. Daarna werd opnieuw verguld met bladgoud en Aquazol® 500. Hierna trekken we met het groepje naar Den Haag om daar bij Marjan de Visser uitleg te krijgen over de behandeling van de schilderijen. Om tijd te besparen wordt de noodgedwongen borrel bij binnenkomst alvast uitgeschonken tot groot genoegen van ons allen.
De beide schilderijen uit de 17e eeuw zijn op 19e eeuw spieramen gespannen. Er ontstaat een gesprek over span – en spieramen. Beide schilderijen zijn in de 19e eeuw bedoekt, en het schilderij van Anna is in een later stadium opnieuw bedoekt. Marjan toont de verschillen in de condities die hierdoor zijn ontstaan, zoals een vlakker verfoppervlak en een minder verouderd vernislaag.
Mede hierdoor is besloten om het schilderij van Anna een conserverende behandeling te geven. Door haar alleen te reinigen en van een nieuw vernis te voorzien. Maar zo bleek een relatief eenvoudige behandeling toch obstakels op te leveren. Verschillende vernistests gaven ook onverwachte resultaten. Tijdens de reiniging ontstond een bleaching op enkele plekken Regeneratie bleek maar ten dele een oplossing te bieden. Ondanks de opstakels was het toch nog eind goed al goed, met lokale ingrepen en een sprayvernis.
Bij het schilderij van Michiel is na onderzoek besloten om tot een volledige behandeling over te gaan. De oude vernis te verwijderen en met een Pemulen TR2 emulsie met Buffer Bicine pH 8,5 en een 10% Benzyl alcohol. Hierna werd een basis isolatievernis van Paraloid B72 in Shellsol A100 met de kwast aangebracht. Ook Michiel kreeg dezelfde sprayvernis van Laropal A81 en een minimale retouche op basis van Gamblin Colors. Het gaf een eindresultaat dat beide schilderijen recht deed en ondanks het verschil in restauratie geschiedenis vormen ze weer een mooi paar!