Educatiefonds blog - Workshop Practical Leather Conservation course for Historic Leather

Workshop Practical Leather Conservation course for Historic Leather. 

Datum: 9-12 september. Locatie: SRAL. 
Auteur: Boudewien Westra.

Na enige uitstel, was het half september jl. dan eindelijk zover; de felbegeerde workshop “Practical Leather Conservation course for Historic Leather” door Engelsman Theo Sturge kon plaatsvinden bij de SRAL. Naar ik heb begrepen was deze workshop in het verleden vaker georganiseerd maar waren de deelnemers doorgaans SRAL gerelateerd. Nu de inschrijving voor het eerst was opengesteld, trok dit dan ook een divers internationaal gezelschap aan. Zo waren er vakgenoten uit Amerika, Litouwen, Duitsland, England, Frankrijk, Zwitserland én een aantal zuiderburen. Nederland werd vertegenwoordigd door Rachelle Keller, Marianne Nuij en Koen Dijkstra. De expertise van de vakgenoten varieerden; boekrestauratie, objectrestauratie, schilderijenrestauratie, (polychrome) beeldenrestauratie en textielrestauratie. Met mijn achtergrond in hout- en meubelrestauratie kom ik regelmatig leer tegen op objecten. Met praktijkervaring kom ik doorgaans een heel eind, desalniettemin hoopte ik middels deze workshop verdere verdieping van kennis en vaardigheden te ontwikkelen.     

De opbouw van de workshop was zeer overzichtelijk; de ochtenden werden besteed aan theorie en case studies, in de middag kon de opgedane kennis worden toegepast in de praktijk. Theo had voor elke deelnemer materiaal voorbereid waarmee tests konden worden uitgevoerd. Met een ruime lijst aan opties en instructies was het qua tijd een relatief vrije invulling en was er genoeg ruimte om materialen te onderzoeken en te testen naar eigen interesse. 

Eén van de grootst uitdagingen bij leer restauratie is de kwaliteit van het toegepaste leer. Wanneer deze niet goed gelooid is, ontstaat een lage pH waarde waardoor mettertijd de interne verbindingen verzwakken en het leer in losse vezels uiteen valt. Dit wordt ook wel rode rot genoemd. Dit is een voortdurend proces dat zich moeilijk laat behandelen omdat de pH waarde lastig te beïnvloeden is nadat het looiproces is voltooid en het leer onderdeel is geworden van een object.

Andere schades aan leer laten zich makkelijker behandelen. Zo kwamen diverse materialen aan bod waarmee lacunes in het leer kunnen worden opgevuld en/of breuken in het leer kunnen worden gestabiliseerd. Lacunes worden bij voorkeur met leer aangevuld, maar soms kan Reemay® ook een uitkomst bieden omdat dit dunner materiaal is. Andere opties zijn zijde en Japans papier maar beide zijn in de praktijk niet zo stevig. Bij gebruik van leer als vulmateriaal is het van belang de randen van het aan te brengen leer mooi vlak te schalmen om doordruk in het origineel te voorkomen. In alle gevallen raadt Theo aan de vulmaterialen voorafgaand aan het aanbrengen enigszins op kleur te brengen omdat dit nadien lastiger kan zijn vanwege eventuele achtergebleven lijmresiduen.

Voor het lijmen van leer zijn diverse lijmsoorten geschikt die elk voor- en nadelen kennen. Een veelgebruikte lijm is een mengsel van de Lascaux® 498HV en 303HV (3:1). Ook EvaconR®, stijfsel en BEVA®371 zijn bruikbare opties. Een aantal van deze lijmen kunnen ook met warmte of oplosmiddelen worden geactiveerd, om zo de toevoeging van water te minimaliseren. BEVA®371 kan in film-vorm worden toegepast in combinatie met bijvoorbeeld Reemay®. Ook kan het in pasta-vorm worden verwarmd waarna pigmenten worden toegevoegd. Dit mengsel kan, na afkoelen en opnieuw verwarmen, worden toegepast in een mal om zo de leertextuur te kunnen nabootsen.  

Het kleuren van leer kan op twee manieren; middels kleurstoffen of met verf. Het voordeel van kleurstoffen is dat hiermee een mooie subtiele kleur kan worden bereikt die veelal de originele kleur benadert. Het nadeel van kleurstoffen is dat deze niet kleurvast zijn en er nog maar weinig bedrijven zijn die dit produceren. Wat betreft de toepassing van verf zou aquarel verf en/of acrylverf een uitkomst kunnen bieden. Van deze laatste kan echter de samenstelling en productiekwaliteit verschillen, daarom hebben wij tijdens de workshop een kleurentrap gemaakt van verschillende acrylverven om deze met zonlicht te verouderen. Hopelijk geeft dit over enige tijd meer inzicht in de eventuele toepassing ervan. 

Verder is tijdens de praktijkuren ook aandacht besteed aan originele maaktechnieken van goudleerbehang. Zo heeft elke deelnemer een stuk kalfsleer bewerkt met een mal om een afdruk te realiseren en kon het leer ook gedecoreerd worden met ponsen. Vervolgens werd 25% hazenlijm in water aangebracht waarna het bladzilver kon worden gelegd. Met het aanbrengen van een goudkleurige vernis werd het geheel afgemaakt. 

In het verleden werden de losse stukken leer aan elkaar genaaid tot grotere panelen. Deze naaitechniek behoefde enige oefening voordat de vaardigheid eigen werd gemaakt en er een mooie aaneenschakeling van rechte steken ontstond. 

Bij de SRAL wordt op dit moment aan een grote hoeveelheid goudleerbehang gewerkt. Dit goudleerbehang was in het verleden behandeld. Zo is het langs de randen afgesneden en aangehecht met nieuw leer waarna het op een andere drager is aangebracht. Ook waren de vele lacunes en breuken verstevigd met leer dat doorgaans relatief dik en stug is. Verder is het behang stoffig en vuil. De restauratoren die aan dit project werken, tezamen met Theo, hebben ons uitleg gegeven over het behandelproces en de bijkomende uitdagingen die hierbij komen kijken. Heel bijzonder om dit te project van dichtbij te aanschouwen.

Na het uitwisselen van contactgegevens met de andere deelnemers, waarvan er een hoop eind oktober naar Leicester gaan waar het symposium wordt georganiseerd door de werkgroep van ICOM Leather and Related Materials Group (tevens online te volgen) – zie https://www.icon.org.uk/events/leather-conservation-for-today.html, kwam er helaas een einde aan deze informatieve week. 
Ik heb enorm veel geleerd over de schades die op objecten van leer kunnen voorkomen, hoe deze worden veroorzaakt en wat de verschillende mogelijkheden zijn om deze te behandelen. Met het testen en voelen van de verschillende materialen heb ik een breder palet ontwikkeld dat ik in de toekomst hopelijk kan toepassen.  

Heel veel dank aan Theo Sturge voor het delen van zijn kennis, de SRAL voor het openstellen van deze workshop én natuurlijk aan Restauratoren Nederlands voor hun financiële bijdrage waardoor ik aan deze workshop kon deelnemen.   

Wil je ook een bijdrage van het Educatiefonds aanvragen om een workshop of conferentie bij te wonen? Klik voor meer informatie op de link.