Op 2 en 3 december 2021 waren Merel Lantman, Femke van der Knaap en ik aanwezig bij de tweedaagse workshop “Agar Spray: News applications of rigid gel fort he treatment of large surfaces” onderwezen door de Italiaanse restaurator Ambra Giordano en georganiseerd door Conservação e Restauro de Arte Contemporânea in Porto, Portugal.
Het oefenen met het verfpistool (de gel is aangekleurd zodat je goed kan zien waar je bent gebleven).
Ambra Giordano
Ambra Giordano is opgeleid als restaurator aan de Academy of Fine Arts and Restoration in Palermo, Sicilië. De workshop werd in twee sessies gehouden. De eerste sessie vond plaats op 29 en 30 november en is bijgewoond door Martine Posthuma de Boer en Karin van der Lem. Nederland was dus goed vertegenwoordigd! Karin en Martine hebben een video gemaakt van de agar spray methode in hun atelier.
de agar gel
Een vel agar rigide gel tegen het raam om de aparte morfologie van de huid te kunnen zien
Warme agar gel
De workshop was gericht op de toepassing van een warme agar gel voor het reinigen van oppervlakken. De methode van het aanbrengen van agar middels een verwarmd verfpistool is een groot verschil in vergelijking met de traditionele manier van aanbrengen: in vaste toestand of in semi vaste toestand opgekwast. In de ochtend kregen we theorie en in de middag praktijkles. Voor de spraymethode wordt de commerciële verfspuit van Wagner gebruikt. Een aantal onderwerpen die in de middag in het lab aan bod kwamen, waren: hoe de gel bereid moet worden; hoe het verfpistool gemonteerd en gedemonteerd moet worden; hoe alle onderdelen schoon te maken; de juiste concentratie en temperatuur van de gel om te kunnen sprayen; de afstand tot het object; het gebruik van gebufferde waterige oplossingen in de gel; de manier van sprayen inclusief speciaal ontwikkelde swing in de heupen; de dikte van de laag; de temperatuur en RH van de omgeving en de wijze van verwijderen van de gel. Voor de toepassing van de techniek geldt ten alle tijden: het object moet compatibel zijn met een beetje water en met een temperatuur van de agar gel: circa 30-40°C. In het lab waren verschillende kunstwerken waarop getest kon worden.
Agar wordt in de restauratie al enige tijd gebruikt. Het is een polysacharide afkomstig van algen en wordt toegepast als geleermiddel voor water en zelf samengestelde gebufferde oplossingen. De gels kunnen op zo’n manier worden aangepast dat er controle is over de hoeveelheid water dat vrijkomt. Net als de gebruikelijke applicatiemethode heeft de concentratie van de gel invloed op de uiteindelijke poriegrootte van de rigide gel. Die poriegrootte zegt iets over de manier waarop en de hoeveelheid water die de gel loslaat wanneer het in contact is met een oppervlak. Zo kunnen watergevoelige oppervlakken toch worden behandeld. Een 2% agar gel is flexibeler, maar laat meer water los dan een 3 of 4% gel. Daarnaast heeft de dikte van de gel invloed op flexibiliteit. Een dunne laag van 2-3 mm dik is heel flexibel en vormt zich goed naar de vorm van het oppervlak. Voor de spray methode wordt 3% agar gel gebruikt en wordt de agar op de traditionele manier in de magnetron bereid. Na 1x koken wordt de gel afgedekt weggezet en de volgende dag opnieuw gekookt. Zo krijgt de gel een betere homogeniteit waardoor het beter water kan vasthouden. Hierna moet de gel afkoelen tussen de 50-70 °C en kan het in de container van het verfpistool worden gegoten en verwerkt. De verwerkingstemperatuur heeft te maken met de temperatuur van de omgeving. Hiervoor heeft Ambra een tabel gemaakt. De spraymethode vergt oefening en moet eerst een aantal keer geprobeerd worden voordat de methode op een kunstwerk kan worden toegepast. Zo begin je met sprayen naast het object en eindig je met sprayen naast het object. Zo ben je er zeker van dat er een gelijke film ontstaat en niet een dikkere aanzet op het object aanwezig is. Ook begin je eerst met de heupswing en daarna druk je de spuit in. Houd de handen stil en laat de armen het werk doen. Zo behoud je de juiste afstand van 30-40 cm tot aan het object. De eerste laag wordt verticaal aangebracht en de tweede laag horizontaal. Door de agar in verwarmde toestand middels druk op het oppervlak te sprayen, koelt de gel razendsnel af en geleert deze tijdens de reis door de lucht. Wanneer de gel het oppervlak raakt ontstaat er vrijwel direct een rigide film, waarna als het ware een huid van vuil kan worden afgepeld.
De resultaten van een uitgevoerde test.
Grote oppervlakken en 3D beelden
De methode is handig voor behandeling van grote oppervlakken en met name verticale oppervlakken. Maar Ambra liet ook een filmpje zien van een mooie 3D-reinigingsmethode voor de behandeling van beelden: een buste van stuc werd op een roterend plateau gezet. Terwijl het plateau draait werd de agar spray vanuit een punt op het beeld gespoten. Zo ontstaat een gelijkmatig dikke laag. Daarna werd een vuile laag agar in een keer afgepeld en kwam een schoon stuc tevoorschijn.
Ambra heeft geconstateerd dat een agar gel die gesprayd is aangebracht vaak beter werkt dan de agar die semi rigide wordt opgekwast, of als rigide vellen op een object worden gelegd. Het sprayen produceert namelijk een flexibele film met een heel andere porie morfologie dan die van de film die op traditionele wijze wordt gevormd door warm aanbrengen en langzaam afkoelen. Dit heeft te maken met de druk waarmee de agar uit het verfpistool komt, de frictie die de druppels ondergaan tijdens de reis door de lucht en de snelle afkoeling.
Tot slot
Ambra gaf aan dat in haar volgende cursus een andere sprayer aan bod komt om bijvoorbeeld emulsies te sprayen én plafondschilderingen. Wie weet komen wij terug! Het was een geslaagde cursus en een leuk weekend gevuld met wat sightseeing, prachtige pandjes en bruggen, overdaad aan tegeltjes, een compleet verguld kerkje en natuurlijk glaasje port, pastel de nata en… heel veel knoflook.