Tentoonstelling tip! De geboorte van de stad. Op zoek naar middeleeuws Amsterdam
Hoe werd Amsterdam de stad die we vandaag kennen? De tentoonstelling ‘De geboorte van de stad. Op zoek naar middeleeuws Amsterdam’ verkent de fascinerende vroegste geschiedenis van de stad. In een paar eeuwen tijd groeide een kleine nederzetting uit tot een bekend bedevaartsoord en een internationale havenstad.
7 maart t/m 6 juli 2025 Stadsarchief Amsterdam, Tentoonstellingszaal
De tentoonstelling neemt de bezoeker mee in het dagelijkse leven van middeleeuws Amsterdam en laat zien hoe Amsterdammers hun stad bouwden, leefden en overleefden. Hoe gaven zij hun stad en hun samenleving vorm? Wie had de macht, en hoe zorgden zij voor elkaar? Welke rol speelden religie en handel? Aan de hand van bijzondere archiefstukken, zeldzame archeologische vondsten, animaties, een podcast en een interactieve tijdlijn duikt de bezoeker in de wereld van de middeleeuwse Amsterdammers. Want de middeleeuwen hebben blijvende sporen nagelaten in de stad en bieden inspiratie voor Amsterdam vandaag.
750 jaar Amsterdam
Dit jaar viert Amsterdam haar 750-jarig bestaan. Het tolprivilege van 27 oktober 1275 uitgevaardigd door graaf Floris V, wordt wel het geboortebewijs van Amsterdam genoemd. Voor het eerst verschijnt de naam van de stad op papier: ‘Amestelledamme’. Maar de tentoonstelling De geboorte van de stad gaat verder terug. Want archeologische vondsten laten zien dat er al duizenden jaren mensen actief waren in dit veenlandschap, en dat vanaf 1170, na de Allerheiligenvloed, een nederzetting begint te groeien. Door die verwoestende storm ontstaat aan de monding van de Amstel een aantrekkelijke plek, met een directe verbinding met de Zuiderzee, waardoor de handel over water kan opbloeien.
Gezichtsreconstructie Eerste Amsterdammer
Bijzonder in de tentoonstelling is de reconstructie van het gezicht van de oudst bekende Amsterdammer, gebaseerd op archeologische vondsten onder de Oude Kerk. Uit recent onderzoek is gebleken dat hij tussen 1150 en 1215 is overleden – hij behoorde dus tot de eerste generatie Amsterdammers. Ook weten we hoe hij er waarschijnlijk uitzag, wat hij gegeten heeft en weten we meer over zijn gezondheid. Van deze oudst bekende Amsterdammer heeft de afdeling Monumenten en Archeologie een gezichtsreconstructie laten maken door forensisch antropoloog Maja d’Hollosy, die in de tentoonstelling te zien zal zijn.
Een veilige en leefbare stad
In de vroege 14de eeuw krijgt Amsterdam stadsrechten, waarmee Amsterdammers zelfbestuur, rechtspraak, stadsonderhoud en zorg voor inwoners mogen organiseren. De tentoonstelling De geboorte van de Stad belicht aan de hand van keuren hoe regels over bijvoorbeeld gokken, prostitutie, afval en bouwen de snelgroeiende stad leefbaar en veilig hielden.
Zorgen voor elkaar
Met de groei van Amsterdam neemt de kloof tussen arm en rijk toe. Rijke burgers stichten gasthuizen voor vreemdelingen, zieken en ouderen zonder sociaal vangnet. Amsterdammers tonen solidariteit door maaltijden te doneren, collectes te houden of nalatenschappen te schenken. Een bijzonder object in de tentoonstelling is de 15de-eeuwse luiklok van het Sint Pietersgasthuis. Dit meesterwerk bleef behouden dankzij Abraham Gosler, die voorkwam dat de klok tijdens de Tweede Wereldoorlog werd omgesmolten. Daarnaast onthullen middeleeuwse archieven verhalen over Amsterdammers, zoals Aechte, die tegen haar echtgenoot ingaat uit zorg voor het zieleheil van haar overleden dochter.
Kloosterlingen en pelgrims in een katholieke stad
Religie was in de middeleeuwen verweven met het dagelijkse leven van Amsterdammers. Het Mirakel van Amsterdam in 1345 maakte de stad tot een belangrijk bedevaartsoord. Vanaf de late 14de eeuw groeide het aantal kloosters snel. Heiligenbeeldjes waren overal zichtbaar en de Zeven werken van barmhartigheid vormden een leidraad voor het dagelijks leven. De tentoonstelling belicht ook handel, macht en het dagelijks leven van Amsterdammers. Economische groei en migratie transformeren Amsterdam tot een handelscentrum, met internationale contacten en een levendige markt. Hoewel vrouwen vaak uitgesloten zijn van gilden, dragen ze volop bij aan de economie, onder andere in de visverkoop en textielindustrie. De geboorte van de stad eindigt bij de Beeldenstorm, waarmee een nieuw hoofdstuk in de stadsgeschiedenis begint.
Publicaties en Publieksprogramma
Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie De geboorte van de stad. Op zoek naar middeleeuws Amsterdam, onder redactie van Emma Los en Erik Schmitz, met essays en beeldkaternen die dieper ingaan op de thema’s in de tentoonstelling (192 pagina’s, WBooks). Tijdens de tentoonstelling worden lezingen en workshops georganiseerd over onderwerpen als misdaad en straf, eten in de middeleeuwen, en onderzoek doen in middeleeuwse bronnen.
Samenwerking
De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking tussen Stadsarchief Amsterdam, Afdeling Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam en de Stichting Middeleeuwse Archieven Amsterdam. De curatoren van de tentoonstelling zijn Ranjith Jayasena (Monumenten en Archeologie), Mariëlle Kruithof (Stichting Middeleeuwse Archieven Amsterdam) en Emma Los (Stadsarchief Amsterdam). 